Fahrelnissa Zeid: Türk Modern Sanatının Öncü Ressamı
Fahrelnissa Zeid (1901, İstanbul – 5 Eylül 1991, Amman), Türk modern sanatının en önemli isimlerinden biridir. Osmanlı’nın son ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk dönemlerine tanıklık eden Şakir Paşa ailesinin bir üyesi olarak, sanat dünyasında derin bir iz bırakmıştır. Fahr El Nisa Zeid, Fahrunnisa Zeid veya Fahrelnisa Zeid olarak da bilinen sanatçı, modern üslubuyla özellikle Fransa’da tanınmış ve adını “Fahrelnisa” imlasıyla kullanmıştır.
Hayatı ve Ailesi
Fahrelnissa Zeid, İstanbul Büyükada’daki Şakir Paşa ailesinin köşkünde dünyaya geldi. Babası, devlet adamı, asker ve tarihçi Kabaağaçlızade Mehmet Şakir Paşa, annesi ise Giritli Sare İsmet Hanım’dı. Şakir Paşa ailesi, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde sanatçı yetiştiren bir aile olarak tanınır. Fahrelnissa, kardeşleri arasında Cevat Şakir (Halikarnas Balıkçısı), Aliye Berger (gravür sanatçısı) ve diğer sanatçıların bulunduğu bu ailenin ortanca kızıydı.
“Görmek ve öğrenmek bana iksir gibi geldi. Floransa’da Fra Angelico fresklerini gördüğümde neredeyse aklımı kaçıracaktım, o derece güzeldiler.” – Fahrelnissa Zeid
Sanat Eğitimi ve Kariyeri
Fahrelnissa, resme ilgisini sekiz yaşında, ağabeyi Cevat Şakir’in çizdiği bir resmi görerek keşfetti. 14 yaşında anneannesinin suluboya portresini yaparak yeteneğini ortaya koydu. İşgal yıllarında Sanayi-i Nefise Mektebi’ne (Güzel Sanatlar Akademisi) giren ilk kadın öğrencilerden biri oldu (1920). Daha sonra Paris’te Ranson Akademisi’nde ve İstanbul’da Namık İsmail ile çalıştı.
1934’te Ürdün Kralı I. Faysal’ın kardeşi Emir Zeid ile evlendi ve diplomatik görevler nedeniyle Berlin, Bağdat ve diğer şehirlerde bulundu. Bu süreçte Bedevi kadınları gibi doğu temalarını resmetti ve modern sanatla doğu kültürünü harmanladı.
Başlıca Eserleri
- Towards a Storm
- Amman Türk Sefiresinin Portresi
- Soyut Kompozisyon
- Cehennemim (1950, İstanbul Modern)
- Aliye Berger’in Portresi
- Mevleviler
- Kerbela
- Yılanlı Kadın
Sergiler ve Ödüller
Fahrelnissa Zeid, 1944’te İstanbul’da kendi evinde ilk kişisel sergisini açtı. Ardından Paris, Londra, New York ve Brüksel gibi şehirlerde onlarca sergi düzenledi. 1981’de Ürdün Kraliyet Nişanı, 1987’de İtalyan Rispoli Nişanı ve 1988’de Fransız Commandeur des Arts et des Lettres Nişanı aldı.
Son Yılları ve Mirası
1970’te eşinin vefatından sonra Amman’a yerleşen sanatçı, burada kendi adıyla anılan bir sanat enstitüsü kurdu. Son döneminde portreler üzerine yoğunlaştı ve eserlerini 1988’de İstanbul’da, 1990’da ise Fransa ve Almanya’da sergiledi. 5 Eylül 1991’de Amman’da hayatını kaybetti ve El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı’na defnedildi.
Google, 7 Ocak 2019’da Fahrelnissa Zeid için bir Doodle hazırlayarak sanatçının mirasını dünya çapında tanıttı.
Neden Fahrelnissa Zeid?
Fahrelnissa Zeid, doğu ve batı kültürlerini sentezleyen eserleriyle modern sanatın öncülerinden biri oldu. Şakir Paşa ailesinin sanatçı ruhunu taşıyan Zeid, kadın sanatçıların önünü açtı ve uluslararası alanda Türk sanatını temsil etti. Onun cesur renk paleti ve soyut kompozisyonları, bugün hâlâ sanatseverleri büyülemeye devam ediyor.
